اقتصاد دانش بنیان

معاون علمی و فناوری رئیس جمهور با بیان اینکه قبلا علم و فناوری در بخش اقتصاد کشور جدی گرفته نمی‌شد، گفت: دانشگاه‌های ما بر اساس نیاز کشور راه‌اندازی نشده ولی وقتی نان مملکت از عقل و دانش دربیاید، علم و فناوری جدی گرفته می‌شود.

به گزارش مرکز اطلاع رسانی و روابط عمومی معاونت علمی وفناوری رئیس جمهوری، حدود سی سال می‌گذرد از دفاع مقدسی که روایت مشترک تمام حماسه‌سازان آن چیزی جز خونریزی و جنایت از سوی رژیم بعثی و دفاع از اعتقاد، وطن، حیات و ناموس، آن‌هم با دست خالی از سوی مدافعان نبود.

معامله‌ای که جهان بی شک ایران را در آن بازنده تمام عیار می‌دانست ولی پایداری، غیرت و حمیت جوانان ایرانی این معادله را به هم ریخت و آنچه در عمل دیده شد عکس تصورات جهانیان بود و پیروزی حق بر باطل.

شاید بدون تفکر و تدبر و ایثار و جان‌فشانی جوانانی که با راهنمایی رهبر خود به واقع به دنبال حفظ استقلال کشور بودند چنین دفاعی شکل نمی‌گرفت ولی جوانان ایرانی با دست خالی کاری کردند کارستان تا تاریخ از آن‌ها به عنوان اسطوره یاد کند.

در این میان منصور ستاری را بی‌شک باید پدر پدافند و نیروی هوایی ایران دانست، فرماندهی که پایه‌گذار مهم‌ترین اقدامات در پدافند و نیروی هوایی ارتش شد و اسطوره بی بدیل نهاجا نام گرفت و به تعبیر رهبر فرزانه انقلاب اسلامی یک نخبه واقعی بود.

مردی که ثابت کرد مردان بزرگ در شرایط سخت بود که به جایی رسیدند و از لای پر قو، فولاد آبدیده به دست نمی‌آید.

و این جمله‌ای شد که سی سال بعد مدام از زبان فرزندش می‌شنویم.

سورنا ستاری فرزند شهید منصور ستاری که به عنوان یکی از آخرین انتصابات دولت یازدهم به عنوان معاون علمی و فناوری رئیس جمهوری منصوب شد از همان ابتدا کار خود را با این جمله آغاز کرد که ما طلبکار کشور نیستیم و با پول مفت نفت نمی‌توانیم پیشرفت کنیم بلکه باید برای این کشور تلاش کنیم و با تکیه بر عقل و نیروی انسانی متخصص، کشور را بسازیم.

حرف‌هایش بوی همان زمان دفاع مقدس را می‌داد ولی با ورژن این دوره.

دوره‌ای که جنگ و جهاد در جبهه علمی  و فناوری است و باید این جبهه را تقویت کنیم.

در زمانی که زمزمه‌های حذف کامل معاونت‌ علمی و فناوری شنیده می‌شد و برخی این معاونت را نهادی اضافه و هزینه‌بر می‌دانستند، ستاری با همان تربیت دفاع مقدسی آمد و شوری در جوانان انداخت تا بدون ترس و حتی بدون توقع از دولت، شرکت‌های خود را راه‌اندازی کنند و به سمت تولید دانش‌بنیان بروند و حتی در پیشرفت و رشد و توسعه اقتصاد کشور سهم داشته باشند.

از وی دعوت کردیم ساعاتی در خبرگزاری فارس میزبانش باشیم تا در سال پایانی دولت یازدهم از فعالیت‌ها و برنامه‌هایش بگوید.

با همان برخورد گرم و صمیمی میهمانمان شد و در دفتر مدیرعامل خبرگزاری فارس، پس از شنیدن صحبت‌های سیدنظام‌الدین موسوی صحبت‌هایش را با همان لهجه صریح و خودمانی‌ و بدون تکلفش آغاز کرد.

باز هم با همان جملات همیشگی‌اش را شروع کرد، می‌گفت با پول مفت نفت و فرهنگ بچه پولداری نمی‌توان کشور را اداره کرد، باید تغییر ایجاد کنیم و این تغییر با اعتماد به جوانان وطن میسر است.

خودش می‌گفت حرف‌هایش تکراری شده ولی همین حرف‌های تکراری همچنان به دل می نشیند چون از دل برمی‌آید و تکرار می‌شود تا نهادینه شود.

شاید روزهای اول که این حرف‌ها را می‌زد کسی باورش نمی‌شد که حرف‌هایش روزی در عمل هم انجام شود و فکر می‌کردند حرف‌هایی است که گفته می‌شود و انجام نمی‌شود ولی سورنا ستاری با همان فرهنگ دفاع مقدسی خانوادگی‌اش از همان ابتدای فعالیت خود به عنوان معاون علمی و فناوری رئیس جمهوری آنقدر از تولید دانش‌بنیان و اتکا به نیروی انسانی متخصص داخلی گفت تا جوانان خودشان را باور کردند و حالا تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان در کشور به بیش از 2800 شرکت رسیده است.

ما هم از وی درباره شده‌ها و نشده‌های برنامه‌های علم و فناوری کشور سوال کردیم، اینکه چرا همیشه از ارتباط صنعت و دانشگاه می‌گوییم ولی این ارتباط هنوز شکل نگرفته است، اینکه چطور تولید دانش‌بنیان می‌تواند در اقتصاد کشور سهم تعیین ‌کننده داشته باشد.

ستاری از عزم جزم بسیج‌وار در حوزه علم و فناوری صحبت کرد و از خیانت نفت به مملکت در طول تاریخ و چگونگی مقابله با آن گفت.

* دانشگاه‌های ما برای بازار کار و رفع نیاز صنعت راه‌اندازی نشده‌اند

فارس: سال‌هاست که در کشور از نقش ارتباط دانشگاه با صنعت در پیشرفت علمی کشور صحبت می‌کنیم ولی همچنان این بخش با مشکلاتی مواجه است، مشکل عدم ارتباط صنعت و دانشگاه چیست؟

ستاری: در این زمینه دو مشکل وجود دارد، یکی از طرف دانشگاه است زیرا دانشگاه‌های ما اصولا برای بازار کار ما و رفع نیاز صنعت درست نشدند.

ما تا ماشین‌ساز نشویم و طراحی نکنیم نمی‌توانیم ارتباط بین صنعت و دانشگاه‌ را به شکل واقعی ایجاد کنیم

در کلاس‌های ما تربیت نیروی انسانیطز   بدون توجه به نیاز و بازار کار است و آموزش‌هایی می‌دهیم که ما به ازای بیرونی در کشور و برای بهره مندی ندارد و دیگری از طرف صنعت است که صنعت ما هم حالت کارخانه‌ای دارد یعنی ما خودمان نه ماشین‌سازی می‌کنیم و نه طراحی می‌کنیم R&D و تحقیق و پژوهش و بهره گیری از نیروی متخصص جدی گرفته نمی شود و چنین صنعتی قاعدتا نیاز به دانشگاه ندارد و اگر چند تکنسین هم داشته باشیم کارها راه می‌افتد، بنابراین ما تا ماشین‌ساز نشویم و طراحی نکنیم نمی‌توانیم ارتباط بین صنعت و دانشگاه‌ را به شکل واقعی ایجاد کنیم.

اگر پایه اقتصاد ما به جای تکیه بر منابع زیرزمینی مانند معدن و نفت و خام فروشی باشد که به صورت معمول از این‌ها استفاده می‌کنیم، متکی به نیروی انسانی متخصص باشد جهت‌گیری ما درست می‌شود و ارتباط صنعت و دانشگاه شکل می‌گیرد.

فارس: شما به عنوان اصلی‌ترین متولی علم و فناوری کشور در این زمینه چه برنامه‌هایی داشته‌اید؟

ستاری: یکی از حلقه‌های اتصال صنعت و دانشگاه که در این دولت بسیار بر روی آن کار شده بحث شرکت‌های دانش‌بنیان است که واقعا با شیب قابل توجهی چه از لحاظ کمی و چه از لحاظ کیفی در حال رشد و توسعه هستند به طوریکه اقتصاد دانش‌بنیان اکنون به اقتصادی تبدیل شده که می‌توانیم ادعا کنیم نزدیک به 30 میلیارد تومان فروش شرکت‌های دانش‌بنیان در سال جاری است و شرکت‌های کوچک ما به شدت در حال بزرگ شدن هستند و از نظر کمی هم به اعداد قابل توجهی رسیده‌ایم.

البته جهت‌گیری جدید دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی هم در حوزه تشکیل این شرکت‌ها و توجه به آن شکل گرفته که می‌تواند ارتباط صنعت و دانشگاه را تبیین کند.

نکته بعدی زیست بوم و محیط کارآفرینی است، اینکه جوانان خودشان محیط را ایجاد می‌کنند به جای اینکه صبر کنند تا دولت سرمایه‌گذاری کند و اشتغال ایجاد کند، نکته بسیار مهمی است.

در حال حاضر جوانان خودشان در قالب شرکت‌های نوپا این کار را انجام می‌دهند.

* 60 درصد شرکت‌های دانش‌بنیان نوپا هستند

فارس: شرکت‌های دانش‌بنیان در دانشگاه‌ها چقدر پیشرفت داشته‌اند؟

ستاری: 60 درصد شرکت‌های دانش‌بنیان ما نوپاست، خوشبختانه جهت گیری دانشگاه‌ها خیلی تغییر کرده و مراکز نوآوری و رشد توسعه یافته است به طوری که تعداد شرکت‌ها چه در حوزه اساتید و چه در حوزه دانشجویان افزایش یافته است.

* تدوین برنامه‌های جدید برای بنیاد ملی نخبگان با تاکید بر هدایت استعدادها

فارس: پس از تاکیدات مقام معظم رهبری بر برنامه‌ریزی بیشتر برای بنیاد ملی نخبگان، تغییراتی را در این نهاد صورت دادید، آیا برنامه جدیدی برای بنیاد در نظر گرفته‌اید؟

ستاری: بله توجه به دغدغه‌ها و دیدگاه‌های مقام معظم رهبری همواره برای ما اصل است، از طرفی بنیاد ملی نخبگان و معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری به عنایت و حمایت ایشان به وجود آمده و رشد یافته است اخیراً نیز قائم‌مقام جدید بنیاد منصوب شده که زمان بیشتری را در بنیاد و پی گیری موضوعات می‌گذراند و قطعا  شاهد اتفاقات خوبی بیش از پیش خواهیم بود.

برنامه امسال ما بحث هدایت استعدادهاست که قبلا روی این مسئله کار می‌کردیم ولی نه به این جدیت. و توجه به نخبگان و استعدادهای برتر در یک فرآیند نظامند و موثر در بنیاد در حال اجراست.

در حال حاضر بحث جوایز تحصیلی به خوبی پیگیری می‌شود و فرهنگ ارائه جوایز تحصیلی در حال ایجاد شدن است و اینکه رصد شود و بدانیم دنیا در حوزه استعدادهای برتر چه می‌کند و بهره گیری از تجربه‌های موفق مدنظر ماست.

حجم جوایز تحصیلی در دو سال گذشته در بنیاد ملی نخبگان حدود 7 برابر شده است

فارس: اولویت شما در تدوین برنامه‌های جدید بنیاد ملی نخبگان در چه زمینه‌ای است؟

ستاری: برنامه‌های جدید بنیاد عموما در کنار رصد و شناسائی موضوع، توجه ویژه به  هدایت است، در همین راستا جوایز و حمایت‌های بنیاد نیز افزایش یافته است.

حجم جوایز تحصیلی در دو سال گذشته در بنیاد حدود 7 برابر شده و از نظر تعداد نیز 4 تا 5 برابر شده و این مسئله باعث می‌شود ما قدرت شناسایی خوبی داشته باشیم و هدایت خوب هم مد نظر ماست و من فکر می‌کنم ساز و کار و چرخه بزرگی برای شناسایی ایجاد شده و مهم این است که از حالا به بعد در حوزه هدایت می‌خواهیم با این استعدادها چه کنیم و تأکید بنیاد و تکلیفی که به قائم مقام جدید نیز کرده‌ام تمرکز بر روی حوزه هدایت استعدادهای برتر است.

* عملکرد صندوق نوآوری و شکوفایی در دو سال گذشته قابل دفاع است

فارس: شنیده شده در زمینه شکل ساختاری صندوق نوآوری و شکوفایی هم تصمیماتی گرفته شده است، این قضیه صحت دارد؟

ستاری: صندوق نوآوری و شکوفایی زیرمجموعه ریاست جمهوری است و رئیس هیأت امنای این صندوق، رئیس‌جمهور است و ساختار این مجموعه ذیل معاونت علمی و فناوری یا وزارت علوم و نهادهای دیگر نیست. بنابراین صندوق نوآوری و شکوفایی به همان شکل به کار خود ادامه می‌دهد.

فارس: عملکرد صندوق نوآوری و شکوفایی را چگونه ارزیابی می‌کنید و برنامه‌ آینده این صندوق چیست؟

ستاری: عملکرد صندوق در دو سال گذشته قابل دفاع است و مهم این است که در آینده جهت‌گیری صندوق را به بحث سرمایه‌گذاری جسورانه سوق دهیم و سیستم‌های جدید نوآور در حوزه سرمایه‌گذاری که کشور روی این موضوع تجربه ندارد، داشته باشیم و صندوق باید این کار را انجام دهد.

ارائه تسهیلات و وام به شرکت‌ها خوب است ولی باید توجه داشت صرف دادن وام به شرکت‌ها سبب تولد یا ماندگاری شرکت‌ها نمی‌شود. وام‌ها برای شرکتی است که از آب و گل درآمده ولی شرکت‌های نوپا قاعدتا با وام نمی‌توانند تقویت شوند زیرا باید وام را پس بدهند و اگر بخوبی نتوانند مدیریت کنند ممکن است به مشکل بربخورند.

فارس: راهکار چیست؟

ستاری: راهش این است که روش‌های جدید سرمایه‌گذاری را در صندوق نوآوری  ایجاد کنیم و صندوق به سمت و سوی جدید حرکت کند، گرچه هنوز فرهنگ VC و صندوق‌های جسورانه بصورت کامل نهادینه نشده ولی سایر بخش‌ها از جمله بورس هم پای کار آمده و بخش خصوصی هم در بخش سرمایه‌گذاری جسورانه وارد شده و این همان هدف و راه علاج ماست.

* قانون شرکت‌های دانش‌بنیان یک حق تنفس برای شرکت‌ها محسوب می‌شود

فارس: برخی شرکت‌های دانش‌بنیان با مشکل ورشکستگی دست و پنجه نرم می‌کنند، برنامه‌ای برای کمک به این شرکت‌ها دارید؟

ستاری: ورود VC ها و صندوق‌های جسورانه کمک کار خواهند بود وقتی افراد و VC ها در حوزه نوپا سرمایه‌گذاری می‌کنند ممکن است در چند شرکت هم شکست بخورند ولی سود آن در شرکت‌های دیگر موفق است که کسب سود می‌شود بنابراین ما باید سرمایه‌گذاری جسورانه را توسعه دهیم و این مسئله باید در زیرساخت بخش خصوصی اتفاق بیفتد.

براساس آمار یک مطالعه جهانی، افرادی که در این زمینه‌ها شکست می‌خورند پا پس نمی‌کشند و تا آخر عمر هم در بخش کارآفرینی فعالیت می‌کنند ولی در دفعات بعدی با تجربه بیشتر و احتیاط بالاتر وارد تجربه جدید کارآفرینی می شوند و معمولا موفق هستند زیرا مهم این است که روح کارآفرینی در جامعه باقی بماند.

فیسبوک، مایکروسافت، و اپل نیز شرکت‌های کوچکی بودند که کارشان را از زیرزمین آغاز کردند و پول آغاز کار را هم قرض کردند، این‌ها پدر و مادرهای پولدار نداشتند ولی عقل و ایده و اعتماد به نفس داشتند که توانستند این کار را انجام دهند.

خیانتی که نفت و خام فروشی به صورت تاریخی به این مملکت کرد کم نیست ولی در این چند سال بحث کار آفرینی و تغییر زیست بوم را به جوانان سپردیم

ما قوانین دست و پا گیر را رفع و تعدیل کرده‌ایم تا شرکت‌های دانش‌بنیان با مشکل مواجه نشوند، محیط کسب و کار شامل مالیات‌چی، اماکن‌چی و شهرداری‌چی بوده و کارآفرینان این حوزه از همان ابتدای صبح تلاش می‌کردند تا این «چی»‌ها کرکره مغازه‌‌شان را پایین نکشند ولی قانون شرکت‌های دانش‌بنیان خالی از این «چی‌»ها است و به عنوان یک حامی و حق تنفس برای شرکت‌ها محسوب می‌شود بنابراین شرکت‌های دانش‌بنیان می‌توانند از این فرصت برای تولید دانش‌بنیان و دستیابی به اقتصاد ایده‌آل استفاده کنند. هم اکنون بیش از هشتاد خدمت برای حمایت از شرکت‌های دانش بنیان از سوی نهادهای مختلف ذیل قانون به این شرکت‌ها ارائه می‌شود.

* فرهنگ کار آفرینی و تولید داخلی در خون ما بوده ولی با پول نفت نابود شده است

فارس: شما از ابتدای فعالیت خود در معاونت علمی بر بحث تولید داخلی تاکید ویژه‌ای داشتید و جشنواره ملی فرهنگی، هنری ایران‌ساخت را هم ترتیب داده‌اید، این جشنواره به چه صورت برگزار می‌شود؟

ستاری: در راستای جریان سازی فرهنگی در حمایت از کالاها و خدمات دانش بنیان تولید داخل این جشنواره در معاونت و به همت ستاد توسعه فرهنگ علم، فناوری و اقتصاد دانش بنیان راه اندازی شد و در بخش فرهنگی و هنری که از 16 دی ماه در خانه هنرمندان نمایش آثار را داریم و در 18 دی‌ماه مراسم اختتامیه جشنواره ایران ساخت با حضور معاون اول رئیس جمهوری برگزار می‌شود که در حوزه‌های مختلف فرهنگی، هنری تولید محتوا و آثار خوبی بدست آمده. هنرمندان شناخته شده عرصه های مختلف هم با آن همکاری داشتند و دارند ولی به طور کلی مهم این است که فرهنگ توجه به تولید ملی و استفاده از کالای دانش بنیان داخلی غالب شود، این فرهنگ در خون ما بوده ولی با پول نفت نابود شده است.

خیانتی که نفت و خام فروشی به صورت تاریخی به این مملکت کرد کم نیست ولی در این چند سال اتفاقاتی افتاد که بحث کار آفرینی و تغییر زیست بوم را به جوانان سپردیم و حالا بیش از دو هزار و 500 شرکت دانش بنیان و هزاران استارت‌آپ داریم.

فارس: حرف پایانی؟

ستاری: در ابتدای فعالیتم در معاونت علمی و فناوری می‌دیدم به علم و فناوری در حوزه اقتصادی توجه در خوری در کشور نمی‌شد و حتی شاید خود معاونت علمی نیز جدی گرفته نمی‌شد.

در اوایل کار هر روز یک اختلاف بین معاونت علمی با وزارت علوم پیش می‌آمد از قبل هم بود زیرا فکر می‌کردند معاونت هم می‌خواهد کارهای وزارت علوم را انجام دهد اما من وظایف و مسئولیت‌ها را مشخص کردم  و حالا معاونت علمی به عنوان نماینده بخش تولید دانش‌بنیان در تمام شوراهای اقتصادی کشور حضور مؤثر دارد زیرا نقش تولید دانش‌بنیان در اقتصاد کشور مشخص  و ملموس شده است.

اوایل علم و فناوری در حوزه اقتصاد کشور جدی گرفته نمی‌شد ولی حالا معاونت علمی در تمام شوراهای اقتصادی کشور حضور موثر دارد

از قدیم چشم ما به نفت و اقتصاد نفتی بوده است و دانشگاه‌های ما بر اساس نیاز این مملکت درست نشده و صنعت ما صنعت واقعی نبود بلکه کارخانه است ولی وقتی نان مملکت از عقل و دانش دربیاید و میزان تولید دانش‌بنیان به عدد قابل توجهی در اقتصاد برسد این مسئله فرهنگ‌ می‌شود.

سورنا ستاری در پایان صحبت‌هایش با حوصله از تمام بخش‌های خبرگزاری فارس بازدید کرد و گفت‌وگوی صمیمانه‌ای با خبرنگاران این خبرگزاری داشت و در پایان مدیرعامل خبرگزاری فارس یک جلد کلام‌الله مجید را به عنوان یادبود به معاون علمی و فناوری رئیس جمهوری هدیه داد.